Ατσούμπαλες Διαδρομές _ Clumsy Routes
Μια ηχητική περιήγηση σε τρεις από τις σημαντικές οικίες του οικισμού της Μάρπησσας, μέσα από τις ιστορικές μαρτυρίες των κατοίκων τους _ A sound navigation in three important houses of the Marpissa settlement, visited through the oral histories, narrated by their residents.
Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Μάρπησσας Πάρου για τις Διαδρομές στη Μάρπησσα
Οικία Δελαγραμμάτη _ Delagrammatis Residence
Οικία Ευλογιά Στάμενα (Τριβυζά) _ Eulogia Stamena (Triviza) Residence
Κείμενο για από Καρολίνα Βασιλικού, εκ μέρους της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας της Μάρπησσας Πάρου (ΟΠΙ ΜΑΡΠ), βασισμένο σε συνεντεύξεις με τα αδέρφια Άννα και Νίκο Ευλογιά (16 Αυγούστου 2025)
Η οικία Ευλογιά Στάμενα ήταν η «χειμερινή» κατοικία της Ζαμπετώ Στάμενα και του Λευτέρη Ευλογιά, όπου έζησαν εκεί μέχρι τα γεράματα, πριν μεταβούν στην Αθήνα για την τελευταία δεκαετία της ζωής τους. Είχαν έξι παιδιά και αδελφός της Ζαμπέτω ήταν ο ξακουστός Μητροπολίτης Αμβρόσιος Παροναξίας, ο οποίος γεννήθηκε σε αυτό το σπίτι. Αδερφός της επίσης ήταν και ο Παπα-Γιώργης, άλλη μεγάλη μορφή του χωριού (η πλατεία Παπαγιώργη ονομάστηκε από εκείνον), που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο ίδιο σπίτι. Τότε η παράδοση ήθελε το σπίτι της μητέρας να περνάει στην πρωτότοκη κόρη όταν παντρευόταν, ως προίκα που αποκαλούταν και ως «πρικάτο σπίτι». Τα τρία μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας πήγαν σχολείο στη Νάξο υπό την προστασία του Μητροπολίτη που διέμενε εκεί με τη μητέρα του. Μα και ο Αμβρόσιος όταν επισκεπτόταν την Πάρο διέμενε στην οικία Ευλογιά Στάμενα, όπου είχε το χώρο του, ένα «μικρό δωμάτιο σαν κελί στο χώρο του σπιτιού, απομονωμένο και εκεί ζούσε γιατί ήταν απλός άνθρωπος, ασκητικός, και διάβαζε συνέχεια», θυμάται η Αννα Ευλογιά.
Το σπίτι το ίδιο, παραδοσιακής πέτρινης αρχιτεκτονικής με ξύλινα πατώματα και στέγη, αναπτυσσόταν σε δύο επίπεδα. Στο κατώτερο επίπεδο βρισκόντουσαν οι αποθήκες ή «τρεις ανεξάρτητες μαγατζέδες» όπως τις θυμάται ο Νίκος Ευλογιάς. Για τα δεδομένα της εποχής ήταν μεγάλο σπίτι και οι αποθήκες ήταν στο κάτω επίπεδο που ήταν ισόγειο κι έβλεπε στο δρόμο. Εκεί αποθηκεύονταν μεγάλα κιούπια για λάδι, αποξηραμένα σύκα, σταφίδες, αλλά και παστά ψάρια που ψάρευε ο Λευτέρης Ευλογιάς, τους λεγόμενους «μπερτολίνους», ή αποξηραμένη γόπα όπως την ξέρουμε σήμερα. Για να αποφύγουν την υγρασία μονώνανε τα κιούπια με άχυρα.
Πέρα από τις δύο εξωτερικές εισόδους της οικίας, το σπίτι έφερε και εσωτερική σκάλα για επικοινωνία της κουζίνας με την αποθήκη. Ήταν μια ξύλινη σκάλα που την αποκαλούσαν «κλαβανή». Μια από τις αποθήκες στέγασε μια εποχή το μεταλλουργείο του Γιάννη Στάμενα, ο οποίος έφτιαχνε μεταλλικά αντικείμενα, κυρίως κουζινικά σκεύη. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα είχε εκεί το φωτογραφικό του εργαστήριο ο Αντώνης Στάμενας, γνωστός φωτογράφος του χωριού, με την περιβόητη ξύλινη φωτογραφική μηχανή του με το τρίποδο και τον αυτοσχέδιο «μαύρο θάλαμο» για την ανάπτυξη των φωτογραφιών.
Στο επάνω όροφο του σπιτιού βρισκόντουσαν οι χώροι καθημερινής διημέρευσης, δυο υπνοδωμάτια, η κουζίνα και το καθιστικό-τραπεζαρία με το μπάνιο σε ξεχωριστό εξωτερικό χώρο. Τα δωμάτια ήταν επιπλωμένα με ξύλινα περίτεχνα έπιπλα, ντιβανοκασέλα, μπαούλο, κονσόλα, καναπέδες σκαλιστοί, ξυλοκαρέκλες, τραπέζια τα μισά φερμένα από την Κωνσταντινούπολη και τα άλλα μισά μαστορεμένα από έναν προπάππου της οικογένειας από το χωριό της Μάρπησσας. Στο καθιστικό γινόντουσαν μεγάλα μαζώματα γυναικών που έραβαν και ύφαιναν για ώρες και εμπλουτιζόταν με την άφιξη των αντρών που άλλαζαν την θεματολογία της κουβέντας, «κι είχε και αστεία μέσα και πειράγματα που τραβούσαν το ενδιαφέρον των παιδιών», όπως θυμάται ο Νίκος Ευλογιάς.
Το σπίτι συντηρούνταν κάθε χρόνο. Για παράδειγμα, το μεσοπάτωμα, το οποίο ήταν πολύ παλιό, ανά τακτά χρονικά διαστήματα ετών «φαγώνονταν» τα ξύλα κι εξείχαν οι ρόζοι, το πάτωμα τριβόταν και βαφόταν. Τα δώματα επίσης θέλανε ετήσια συντήρηση, καθώς ήταν φτιαγμένα από ξύλινα δοκάρια ως δομικό υλικό και μετά καλάμια, φύκια και στρώση πατητό χώμα, θυμούνται μαζί η Άννα κι ο Νίκος Ευλογιάς. Συντηρούσαν την οροφή, προσθέτοντας χώμα από τις «χωματίστρες» που φέρνανε από τα Μάρμαρα, ειδικό χώμα, αργιλώδες. Αργότερα, το χώμα καλύφτηκε από ένα λεπτό στρώμα τσιμέντου, πιο ανθεκτικό σε σχέση με τα άλλα ως προς την απαιτούμενη συντήρηση, η λεγόμενη «ψευτοταράτσα».
Η Οικία Ευλογιά Στάμενα εκτιμάται οτι χτίστηκε στις αρχές του οικισμού, γιατί μοιράζεται τοίχο με την εκκλησία του Αγίου Δημήτριου σαν ένα συγκρότημα, «κι είναι από τα πιο παλιά σπίτια», θυμάται η Άννα Ευλογιά. «Ήταν στο κέντρο του χωριού, που είχε μια ζωντάνια, υπήρχε κόσμος, υπήρχαν γιορτές, είχαμε όλες τις παροχές που μπορούσε να έχει [ένα χωριό] για την εποχή. Δηλαδή δεν περιγράφεται αυτό που ζήσαμε! Φτιάχναμε όλα τα γλυκά, τα παραδοσιακά γλυκά που έχουμε και τώρα, τα φτιάχναμε όλα οι μαμάδες μας. Τα φτιάχναμε και τα είχαμε στο φούρνο του Ξενικού που ήταν λίγο πιο κάτω στην πλατεία ήταν δίπλα στο σπίτι του κυρίου Καπαρού και τα πηγαίναμε εκεί και τα ψήναμε. Και ζυμώναμε επίσης, ζύμωνε η μαμά κάθε 10 μέρες μεγάλα καρβέλια και τα πηγαίναμε τα ξύναμε και τα είχαμε όλη την εβδομάδα για ψωμί.». Ένα σπίτι που φέρνει ακόμα μυρωδιές από τις μυρσινιές και μια αίσθηση ζεστασιάς, την μυρωδιά από την «παραστιά» και το «βόλτο» που ένωνε τους τοίχους του σπιτιού με το υπόλοιπο χωριό.
Καρολίνα Βασιλικού, Κομήλιο Λευκάδας 18 Αυγούστου 2025
Οικία Καπαρού _ Kaparou Residence
Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Μάρπησσας Πάρου για τις Διαδρομές στη Μάρπησσα
Carolina Vasilikou 